تمرکز ابزاری در دست ما برای رسیدن به اهداف متعالی است. در این بخش از کتاب، سومای شیواناندا به شما خواهد گفت چطور از این موهبت و قابلیت روحی خود استفاده کرده، تمام افکار مزاحم را کنار بزنیم و راه را برای رسیدن به مطلوب‌ها و هدف‌های والا برای خود باز کنیم.
اگر با ذره‌بینی اشعه‌های خورشید را یکجا جمع کنید، اتشی به پا می‌شود که می‌تواند هر چیزی را بسوزاند. اما اشعه‌های پراکنده قادر به این کار نیست. وقتی می‌خواهید به کسی که دور از شماست چیزی بگویید، دستان‌تان را به شکل قیف جلوی دهان‌تان می‌گذارید و از میان آن، با او حرف می‌زنید. امواج صوتی یک جا جمع می‌شوند و بعد به سمت شخص موردنظر شما هدایت می‌شود و او می‌تواند صدای‌تان را واضح و شفاف بشنود. آب به بخار تبدیل می‌شود و بخار در یکجا متمرکز می‌شود. موتور راه‌آهن حرکت می‌کند. همۀ این‌ها نمونه‌هایی از تمرکز امواج است. همین‌طور اگر بتوانید پرتوهای پراکندۀ ذهن‌تان را جمع کرده و آن‌ها را متوجه یک نقطۀ کانونی کنید، به تمرکز بسیار بالا و شگفت‌انگیزی دست خواهید یافت. ذهن متمرکز مثل یک نورافکن قوی برای یافتن گنج‌های روح و دست‌یابی به گنج آتمن، سعادت ابدی، جاودانگی و سرخوشی ابدی عمل می‌کند.
راجایوگای واقعی از تمرکز آغاز می‌شود. تمرکز در مدیتیشن ظاهر می‌گردد. تمرکز درواقع بخشی از مدیتیشن است.
مدیتیشن پس از تمرکز و سامادهی پس از مدیتیشن پدید می‌آید. پس از رسیدن به سامادهی نیروی‌کالپا، حالت جیوان‌موکتی به‌وجود می‌آید که عاری از تمام افکار دوگانگی می‌باشد. جیوان‌موکتی منجر به رهایی از چرخۀ تولد و مرگ می‌شود. بدین‌ترتیب تمرکز اولین و بهترین کاری است که یک جویندۀ راه‌حق باید در مسیر معنوی‌اش انجام دهد.
شما به این دنیا می‌آیید تا پس از جمع کردن پرتوهای ذهن از روی موضوعات مختلف آن را روی پروردگار هستی متمرکز کنید. این مسئولیت و وظیفۀ مهم شماست. اما به‌دلیل مسائلی چون مصلحت خانواده، بچه‌ها، مسائل مالی، قدرت، مقام، شأن اجتماعی و شهرت، این وظیفه را فراموش می‌کنید.
متمرکز کردن ذهن روی خداوند پس از تهذیب نفس دانش و شادکامی واقعی را برای‌تان به‌همراه دارد. شما تنها به این منظور آفریده شده‌اید. اما به‌دلیل وابستگی‌ها و عشق‌های احمقانه، توجه‌تان به مسائل و موضوعات خارجی برده می‌شود.
تمرکز چیست؟
زمانی یک دانشمند سانسکریت نزد کبیر رفت و از او پرسید: «کبیر، چه کار می‌کنی؟» کبیر گفت: «ای دانشمند بزرگ، دارم ذهنم را از امور دنیوی جدا و به پرتوهای خداوندی متصل می‌کنم.»
تمرکز یا «دهارانا» درواقع وارد کردن ذهن در یک فکر واحد و مشخص است. پیروان فلسفۀ ودا ذهن‌شان را روی آتمان ثابت نگه می‌دارند. درواقع دهارانای آن‌ها همین است. هاتایوگی‌ها و راجایوگی‌ها ذهن‌شان را روی شش چاکرا تمرکز می‌کنند و بهاکتایی‌ها روی ایشتادواتای خود متمرکز می‌شوند.
در تمرکز، پرتوهای مختلف و متعدد ذهن جمع شده و روی موضوع تمرکز، می‌آیند. ذهن متلاطم نشده و به جای دیگری پرتاب نخواهد شد. تنها یک فکر و ایده است که ذهن را پر می‌کند و کل انرژی ذهن روی آن یک ایده متمرکز می‌شود. حواس انسانی خاموش می‌شوند و دیگر کار نمی‌کنند. وقتی تمرکز عمیق حاصل می‌شود، هشیاری و آگاهی نسبت به جسم و محیط اطراف وجود نخواهد داشت.
وقتی با توجه کافی کتابی را مطالعه می‌کنید، حتی اگر کسی فریاد بزند یا نام‌تان را صدا بزنند، شما چیزی نمی‌شنوید. حتی اگر مقابل‌تان ایستاده باشد، او را نمی‌بینید. عطر گل‌های خوشبویی که در گلدان کنار دست‌تان قرار دارد را حس نمی‌کنید. این تمرکز یا تک‌جهتی شدن ذهن است. ذهن تنها روی یک چیز میخکوب می‌شود. وقتی به خدا یا آتمن فکر می‌کنید، باید چنین حالتی داشته باشید.
همۀ انسان‌ها توانایی تمرکز کردن دارند. همۀ انسان‌ها هنگام خواندن کتاب، نوشتن نامه، بازی کردن تنیس و اصلا هنگام انجام هر کاری، تا اندازه‌ای تمرکز می‌کنند. اما برای کارهای معنوی، تمرکز باید در حد اعلا باشد.
به‌عنوان مثال هنگام بازی شطرنج تمرکز بالایی در افراد وجود دارد، اما این افکار ناب الهی نیستند که ذهن را اشغال کرده‌اند. محتوای ذهن ماهیت نادلخواهی دارند. وقتی ذهن پر از افکار ناخالص است، نمی‌توانید سرخوشی الهی و آن جایگاه رفیع را تجربه نمایید. هر شیئی الحاقات ذهنی خودش را دارد. یعنی چیزهای خاصی را به ذهن می‌آورد. شما باید ذهن‌تان را با افکار معنوی متعالی پر کنید. آنگاه ذهن از افکار دنیایی پاک می‌شود. تصویر مسیح، بودا یا کریشنا، ایده‌های خالص و روح‌پروری را به ذهن می‌آورند. اما چییزهایی مثل بازی شطرنج ایده‌های قمار، مکر و حیله و ... را با خود می‌آورد.
اشیاء مورد تمرکز
در یک وضعیت راحت، بنشینید. تصویر ایشتا دواتای خود را جلوی روی‌تان بگیرید. با نگاه خیره به آن بنگرید. سپس چشمان‌تان را ببندید و آ« تصویر را در مرکز قلب‌تان یا فضای وسط ابروان‌تان مجسم کنید.
زمانی‌که تصویر در از دید ذهن‌تان محو شد، چشم‌ها را باز کنید و دوباره به عکس خیره شوید. پس از چند ثانیه چشم‌ها را ببندید و همان کار را دوباره تکرار کنید.
متمرکز کردن ذهن روی اشیاء خارجی کار آسانی است. ذهن به‌طور طبیعی تمایل دارد به سمت بیرون برود. در ابتدا فرایند تمرینات، می‌توانید روی یک نقطۀ سیاه روی دیوار، شعلۀ شمع، یک ستارۀ پرنور، ماه یا هر چیز دیگری که برای ذهن‌تان خوشایند است، تمرکز کنید.
ذهن باید بیاموزد در ابتدا روی چیزهای بزرگ و مشخص تمرکز کند، بعدها خواهید توانست به‌خوبی روی چیزهای ظریف‌تر و افکار انتزاعی متمرکز شوید.
اگر چیزی وجود نداشته باشد که ذهن‌مان را روی آن قرار دهیم، تمرکزی وجود نخواهد داشت. روی هر چیزی که برای‌تان جذاب است یا ذهن‌تان از آن خوشش می‌آید، می‌توانید تمرکز کنید. در ابتدای کار، میخکوب کردن ذهن روی چیزی که از آن خوشش نمی‌آید، کار بسیار دشواری است.
انواع مختلف تمرکز را تمرین کنید. این کار ذهن‌تان را به‌شکل حیرت‌آوری پرورش می‌دهد. فعلاً روی کوه هیمالیا یا یک چیز خیلی بزرگ تمرکز کنید. سپس روی یک دانه خردل تمرکز کنید. حالا روی یک شیء دور و سپس یک شیء نزدیک متمرکز شوید. حالا روی یک رنگ، صدا، لمس یک سطح، بو و مزه تمرکز کنید. سپس روی تک‌تاک ساعت، بعد روی فضیلت‌های «رحمت و بخشش»، «صبوری» و بعد «اسلوکا» تمرکز کنید.
یک فرایند ذهنی، نه یک تمرین عضلانی
تمرکز کاملا یک فرایند ذهنی است و نیاز به تغییرحهت ذهن به سمت درون دارد. یک تمرین عضلانی نیست. هیچ فشار یا تقلای بی‌موردی نباید روی مغز وجود داشته باشد. نباید با ذهن بجنگید و دست‌به‌گریبان شوید.
به‌هنگام تمرکز به روی یک شیء، از ایجاد هرگونه کشش و گرفتگی در بدن و ذهن تان خودداری کنید. به آرامی و مداوم و پیوسته به آن شیء فکر کنید. به ذهن‌تان اجازه ندهید این‌طرف و آن‌طرف بگردد.
چگونه قدرت تمرکز را بالا ببریم؟
تمرکز تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که شخص از تمام چیزهای حواس‌پرت‌کن اطرافش رها باشد. کسی که ذهنش پر از هیجانات و تمایلات هوس‌بازانه است هرگز نمی‌تواند روی چیزی تمرکز کند و اگر هم بتوانید، احتمالا بیش از چند ثانیه نخواهد بود. ذهنش مثل یک میمون از این درخت به آن درخت می‌پرد. جاپا مانترا و پرانایاما ذهن را آرام کرده، از حواس‌پرتی جلوگیری کرده و قدرت تمرکز را بالا می‌برد.
زحمت و تقلای زیاد، زیاد حرف زدن، زیاد خوردن، معاشرت با افراد نادرست و زیاد راه رفتن باعث منحرف شدن ذهن می‌گردد. کسانی که تمرین تمرکز می‌کنند باید از این چیزها دست بردارند.
وقتی قصد نیایش و تمرکز می‌کنید، دیگر به کارهای اداری‌تان فکر نکنید. وقتی در اداره هستید دیگر به مریضی بچه‌ها و مسائل خانه فکر نکنید. وقتی دارید حمام می‌کنید، به بازی فکر نکنید. وقتی سر میز غذا نشسته‌اید به کارهای نیمه‌تمام شرکت فکر نکنید
مشغول هر کاری که هستید آن را با تمرکز انجام دهید. هرگز کارها را ناتمام رها نکنید.
وقتی قصد نیایش و تمرکز می‌کنید، دیگر به کارهای اداری‌تان فکر نکنید. وقتی در اداره هستید دیگر به مریضی بچه‌ها و مسائل خانه فکر نکنید. وقتی دارید حمام می‌کنید، به بازی فکر نکنید. وقتی سر میز غذا نشسته‌اید به کارهای نیمه‌تمام شرکت فکر نکنید. باید خودتان را عادت بدهید کاری که در حال انجامش هستید را با تمرکز کامل و ذهن تک‌جهتی انجام دهید.
باید سعی کنید همیشه سرخوش و صلح‌طلب باشید. در این شرایط ذهن‌تان متمرکز است، تمرین دوستی کردن با هم‌ردیف‌های خود، محبت کردن به زیردستان و ضعیفان، خلوص نیت با افراد بافضیلت و والا و بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی به گناهکاران و افراد شرور، باعث سرخوشی و آرامش شده و نفرت، حسادت و کینه را در فرد از بین می‌برد.
برای خداشناسی باید واقعا مشتاق باشید. آنگاه تمام موانع برطرف شده و تمرکز برای‌تان مثل آب خوردن می‌شود. هیجانات لحظه‌ای صرف که ریشه در کنجکاوی دارد، نتیجۀ قابل قبول مطلوبی برای‌تان
نخواهد داشت.
تمرکز و پرانایاما
تمرین تمرکز و پرانایاما بهم وابسته هستند. اگر پرانایاما انجام دهید، متمرکز خواهید شد. پس از تمرکز، پرانایامای طبیعی به‌وجود می‌آید. کسی که هاتا‌یوگا انجام می‌دهند، پرانایاما کرده و ذهنش را کنترل می‌نماید. او از پایین به بالا می‌آید. کسی که راجایوگا کار می‌کند، تمرین تمرکز را انجام داده و سپس پرانا را کنترل می‌کند. او از بالا به پایین می‌آید. آن دو در انتها در سکویی به هم می‌رسند. بسته به ظرفیت‌ها، سلایق و خلق و خوهای مختلف، تمرین‌های بسیار متفاوتی وجود دارد. بعضی‌ها راحت‌ترند از پرانایاما شروع کنند و برخی دیگر تمرین تمرکز را
آسان‌تر می‌دانند.
از دست ندهید! باشگاه دانش یوگا به تازگی امکان شرکت در کلاس آموزش پرانایاما به صورت آنلاین را فراهم نموده است.
تمرکز، کلید موفقیت
کسانی که تمرینات تمرکزی را انجام می‌دهند به سرعت شکوفا شده و به رشد و تعالی می‌رسند. آن‌ها هر کاری را با صحت کامل انجام داده و به بهترین نتایج می‌رسند. کاری که برای دیگران 6 ساعت طول می‌کشد، برای کسی که تمرکز کرده است، ظرف نیم ساعت انجام می‌شود. چیزی که خواندنش برای دیگران 6 ساعت طول می‌کشد، او نیم‌ساعته می‌خواند و تمام می‌کند. تمرکز، فوران احساسات را آرام کرده و خالص می‌نماید، جریان فکر را تقویت کرده و ایده‌ها را شفاف می‌کند.
تمرکز به پیشرفت مادی فرد نیز کمک می‌کند و فرد در اداره و محیط کارش راندمان خوبی از خود ظاهر می‌کند. کسی که تمرکز می‌کند از بصیرت ذهنی بسیار شفافی برخوردار است. هر چیزی که قبلاً مبهم و غیرواضح بود با تمرکز، شفاف و روشن می‌گردد. هر آن‌چه دشوار بود، آسان می‌شود و هرآن‌چه پیچیده و گیج‌کننده بود به آسانی در ذهن جای می‌گیرد. شما با تمرکز به هر چیزی که می‌خواهید می‌رسید. برای شخصی که به‌طور مداوم و منظم تمرکز می‌کند، هیچ غیرممکنی وجود ندارد.
برگردان: پریسا آباد
ممنون عالی بود👌🙏🏻
سلام خیلی خیلی عالیه بسیارممنونم لطف کردید خسته نباشید هرچه بگویم کم است اصلا نمی شود بیان کرد
ممنون از اطلاعات مفیدتون بسیار عالی بود🙏