دم و بازدم چیست؟

در ساختار بدن انسان كار دستگاه تنفسی از راه بینی است  و به جز موارد ضروری، دم از طریق بینی انجام می  شود. اما در مواردی مانند ورم بینی یا سرماخوردگی که باعث بسته شدن بینی  مي شود، تنفس با بینی مشکل است و در این هنگام راه تنفس از بینی به دهان منتقل می شود یا در موارد دیگری مانند ورزش که به نفس زیادی نیاز دارد، به صورت خودکار دم و بازدم به دهان منتقل می شود.

در تنفس یوگا، مانند دستگاه تنفس اصلی، دم و بازدم از دو مجرای بینی را پایه قرارداده اند. در کشور  هند که به رابطه بین احساسات و تنفس اهمیت زیادی می دهند، عقايدي به وجود آمده است که می گوید: مسیر(نادی) که پرانا در آن حركت دارد، در نزدیکی بینی است. به همین دلیل یوگا به منزلۀ روشی برای مرتب سازی احساسات و دست یابی به خود واقعی فرد معرفی  شد. با توجه به این حقایق می توان گفت که برای واجب بودن دم و بازدم از بینی، دلایل روشن تری وجود دارد. فرق بین تنفس بینی و تنفس دهان، فقط محل ورود و عبور هوا است و در تبادل گاز درون بدن تفاوتی دیده نمی شود.
در تنفس بینی (دم)، به ترتیب از "محفظۀ بینی- شاخک بینی- گلوی بالا" عبور مي كند و از درون راه هوایی حرکت و در هنگام بازدم این راه را برعکس طی می کند.
از طرف دیگر، در تنفس دهان (دم) از حفره دهان- گلوی وسط عبور می کند و هنگام بازدم این راه را برعکس مي پيمايد. در تنفس دم بینی و بازدم دهان که قبلاً بیان گردید، هنگام دم از محفظۀ بینی-شاخک بینی- گلوی بالا عبور و از درون راه هوایی حرکت می کند و در هنگام بازدم از گلوی وسط – حفرۀ دهان عبور می کند. نکتۀ مهمی که در این قسمت پنهان شده، این است که هدف تنفس فقط تبادل گاز نیست.
اگر هنگام جریان تنفس بازدم بیشتر توجه کنید، متوجه می شوید که در زمان عبور هوا از شاخک بینی لرزشی ایجاد می شود. علاوه بر آن، اگر به صورت مرحله ای تنفس را مرتب و طولانی تر کنید، نفس به جمجمه می رود و حس متفاوتی را می توانيد تجربه كنيد.

در این زمان علاوه بر حسي دلپذیر، آرامش روحی را نیز می توان احساس کرد. بر خلاف آن، اگر بازدم سریع و بدون دقت باشد، نفس به شاخک بینی بالا نمی رسد و از شاخک بینی پایین عبور می کند. با به-یاد داشتن جریان نرم (مانند محو شدن نفس)، بازدم باید با نفس طولانی و با ظرافت انجام شود. در هنگام بازدم صحیح نفس از شاخک بینی بالا مي گذرد  و می توان محرک ویژه ای را تجربه کرد. در نتیجه، اگر بازدم اصولی نباشد (تند و سخت انجام شود)، حتی اگر از بینی هم انجام شود، محرک منحصر به فردی ندارد و فواید تنفس از بین می رود.
 هر چه بازدم  ظريف تر و دقیق تر انجام شود، بیشتر به داخل و بالای بینی می رود و حس هماهنگی جمجمه و شاخک  بینی بالا را می توان حس کرد. در اینجا ست که به اهمیت جریان تنفس از حفره-های بینی پی می بریم.

با اینکه این حس را می توان در هنگام دم نیز تجربه کرد، اما با نفسی که در بدن گرم شده است و رطوبت بیشتری دارد، حس بیشتر و ظریف تری به دست می آید. تفاوت رد شدن یا نشدن از شاخک بینی بالا، تفاوت تجربه کردن یا نکردن حسي است که این تفاوت بزرگ ترین فرق بین تنفس بینی با تنفس دهان است. در قسمت داخل و بالای بینی، نه تنها به سبب حساس بودن این ناحیه برای نزدیک بودن به مغز، بلکه به سبب تحریک شدن سیستم اعصاب پاراسمپاتیک، آرامش زیادی احساس می شود. با این کار فعالیت ذهن آرام  و میزان تحریک احساسات کمتر می شود و به هدف انجام دادن تنفس در یوگا دست می یابیم.
برای آرام کردن احساسات، تمرکز احساسات و یکسان نگاه داشتن حالت احساسات عناصر مهمی می باشند. در حالت تمرکز، تحریکات بدن بیشتر احساس می شود و از این روش در دوران قدیم نیز استفاده شده-است. چنین حس تحریک داخل بینی، برای آرام کردن احساسات نقش مهمی دارند. این مورد با تمرکز حواس که باعث آرامش می شود، وجه اشتراک زیادی دارد.

در سنت یوگا بازدم باید طولانی و ظریف باشد. این امر برای تمامی روش های تنفسی نیز مشترک است. دلیل ظریف بودن بازدم و منظم بودن تنفس در یوگا، علاوه بر تحریک مرتب شاخک بالای بینی در حین انجام تنفس، این است که هیچ محرکي، ناگهانی به بدن وارد نمی شود. با ظریف و آرام بودن بازدم در تنفس، خاصیت آرام بخشی روح و روان بیشتر می شود. با عبور بازدم از شاخک بالای بینی، تمرکز حواس نیز افزایش می یابد. این جمله بدین معنی است که برای آرامش احساسات، بازدم بینی از بازدم دهان مناسب تر است. یوگی های قدیم که این نوع تنفس را انجام می دادند، این تفاوت را حس کرده اند و نفس ظریف و طولانی که با بازدم از بینی به وجود می آید را برایمان به جا گذاشته اند.