آروماتراپی یا رایحه درمانی مجموعه ای از درمان های سنتی است که در آن از روغن های اسانسی و سایر ترکیبات گیاهی معطر برای بهبود بیماری های جسمی و روحی استفاده می شود. این روش، درمانی قدیمی است که قدمت آن به حدود 6 هزار سال می رسد. در فرهنگ‌های باستانی ایران، هند، چین و مصر از بعضی گیاهان و صمغ آنها، روغن‌هایی استخراج می‌کردند که مصارف پزشکی و درمانی داشته است.
امروزه این روغن‌های معطر گیاهی جای خود را در کشورهای اروپایی و آمریکا نیز باز کرده‌اند و رایحه درمانی توانسته جایگاه خود را در بین علوم امروزی غربی پیدا کند. موسسه ملی بهداشت در سال 1992 این شیوه درمانی را به عنوان شاخه‌ایی از طب سنتی به رسمیت شناخت و مطالعات گسترده‌ایی را در جهت کاربرد آن به عنوان طب مکمل در کنار علم پزشکی نوین آغاز نمود.
روغن های اسانسی فراوانی وجود دارند که هم خاصیت ضد میکروبی داشته و از خواص ضدویروسی، ضد انگلی، ضدقارچی آنها استفاده می‌کنند و هم از خاصیت آنتی‌اکسیدانی برخوردارند که در درمان بسیاری از بیماری ها موثر می‌باشند. در رایحه درمانی از این روغن‌ها برای ماساژ بدن، استنشاق و یا به صورت خوراکی بهره می‌برند، اما باید به این نکته توجه داشت که محصولات طبیعی دارای ترکیبات شیمیایی نیز هستند و امکان خطرناک بودن در صورت استفاده نادرست وجود دارد، لذا در استفاده از این روغن‌ها حتماً مشورت با فرد متخصص توصیه می شود.
روغن های معطری که برای این روش کاربرد دارند، روغن های قابل تبخیر خوش بوی گیاهی هستند که از گیاهان خاصی نظیر آویشن، ریحان، اکالیپتوس، بابونه، اسطوخدوس، رزماری، یاسمن، مریم گلی، فلفل سیاه، میخک و... تهیه می شوند.
در طب سنتی آیورودا، رایحه‌های مناسب برای هر دوشا و تیپ بدنی متفاوت است. برای مثال تیپ بدنی واتا با رایحه‌های گرم و شیرین و ترش مانند اسانس پرتقال، ریحان، گل شمعدانی و میخک متعادل می شود. تیپ پیتا با رایحه‌های شیرین، تلخ و خنک مثل اسانس چوب صندل، گل سرخ، نعناع، دارچین و یاسمن به تعادل می رسد و تیپ بدنی کافا با رایحه‌های گرم و تند مثل سروکوهی، اوکالیپتوس، کافور و میخک متعادل می گردد.
روش های استفاده از آروماتراپی
در رایحه درمانی از روغن های اسانسی با روش های مختلفی استفاده می کنند. این روغن ها می توانند به عنوان خوراکی مصرف گردند و یا از راه استنشاق و تنفس به کار گرفته شوند.از راه های دیگر آروماتراپی می توان ماساژ پوستی، استفاده در حمام، و یا مصرف به شکل کپسول، شیاف، شربت، بخور، ماسک های گل و... نام برد.
برای انجام این کار می‌توان چند قطره از روغن معطر را در یک کاسه آب گرم ریخت و اتاق را به مدت یک یا چند ساعت از رایحه آن سرشار کرد. این کار بخصوص در درمان بی خوابی بسیار موثر است. در رایحه درمانی معمولا روغن اصلی را با یک روغن حامل که نقش رقیق کننده دارد ترکیب می‌کنند و آنرا خالص به کار نمی برند زیرا رقیق کردن روغن کمک می کند تا مولکول‌های آن راحتتر در فضا و در بدن منتشر شوند.
راه‌های معمول استفاده آروماتراپی عبارتند از:
مصرف خوراکی- روغن اصلی را گاهی می توان به شکل خوراکی استفاده کرد. روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن کنجد از معرفترین روغن های خوراکی گیاهی هستند که خواص درمانی بسیاری دارند. بعضی دیگر از روغن های اسانسی نیز به عنوان دارو به شکل خوراکی استفاده می شوند ولی به جز در موارد استثنایی نباید روغن های اصلی خورده شوند. چون این روغن ها در آب حل نمی شوند و بهتر است که از ریختن مستقیم آنها در یک لیوان آب یا جوشانده پرهیز کرد، در عوض آنها را با کمی عسل یا روغن گیاهی مخلوط کنید یا روغن را روی یک حبه قند بریزید و بعد بخورید و یا همراه غذا میل نمایید. افراد دیابتی بهتر است روغن ها را با قند نخورند.
از راه استنشاق- یکی از روش های سریع در رایحه درمانی، استفاده از راه تنفس است. می توان دو سه قطره از روغن اسانسی را روی یک دستمال خشک ریخت و آنرا جلوی بینی گرفته و بویید. راه دیگر ریختن چند قطره از روغن داخل یک کاسه آب گرم است. همچنین می توان چند قطره از روغن را درون یک نعلبکی ریخته و در مجاورت دستگاه بخور قرار داد. استنشاق روغن های اسانسی موجب تحریک سیستم بویایی می شود. سیستم بویایی شامل بینی و بخشی از مغز است که با بویایی مرتبط می باشد. مولکول هایی که وارد بینی می شوند، به ریه ها رفته و از آنجا توسط دستگاه گردش خون به سایر بخش های بدن منتقل می شوند. وقتی این مولکول ها به مغز می رسند بر سیستم لیمبیک مغز اثر می گذارند. سیستم لیمبیک نیز با احساسات، ضربان قلب، فشار خون، حافظه، استرس و تعادل هورمونی در ارتباط است. بدین صورت روغن های اسانسی به محل های مورد نظر رسیده و کار درمان را انجام می دهند.
مالیدن بر روی پوست- یکی دیگر از راه های استفاده از روغن های معطر، مالیدن آنها بر روی پوست بدن است. روغن از سطح پوست به سیستم گردش خون و از آنجا به عضو مورد نظر که تحت درمان است نفوذ می کند. ولی اگر پوست دچار جراحت یا سوختگی ویا جوش باید از مالیدن روغن به آن نقاط اجتناب کرد زیرا ممکن است تولید عفونت کند. در انواع ماساژها از جمله آبهیانجا ماساژ که از روش های درمانی آیورودایی است ازروغن های مخصوص آیورودیک برای ماساژ استفاده می کنند. آیورودا معتقد است برای هر تیپ بدنی روغن های مخصوصی باید به کار برد. برای مثال روغن کنجد برای تیپ بدنی واتا، روغن نارگیل برای تیپ بدنی پیتا و روغن بادام تلخ برای تیپ بدنی کافا مناسبند.
استفاده در حمام- حمام گرفتن با روغن های معطر راه بسیار موثری برای درمان خستگی و کوفتگی بدن است. در این روش چند قطره از روغن اسانسی را درون وان حمام پر ازآب گرم ریخته و برای مدت کوتاهی در وان استراحت می کنند. روغن را باید با روغنی خنثی ترکیب کنید تا پوستتان را نسوزاند. در مکان هایی مانند حمام بخار، روغن اسانسی با استفاده از مخزن یا اسپری در هوا منتشر می شود و از طریق تنفس وارد بدن می گردد. روغن های مورد استفاده در رایحه درمانی علاوه بر داشتن بوی خوش از خواص ضدعفونی کننده مجاری تنفسی، ضد احتقان و آرامش دهنده سیستم عصبی نیز برخوردارند. حمام گرفتن با روغن اسانسی علاوه بر رفع خستگی جسمانی باعث نشاط و آرامش ذهنی و روحی هم می شود.
.jpg)
مزیت های آروماتراپی
- کاهش یا بهبود درد
- موثر در درمان بی خوابی
- کاهش دهنده اضطراب و استرس
- درمان میگرن و سردرد
- مفید برای از بین بردن بعضی میکروب ها و ویروس ها و قارچ ها
- کاهش درد زایمان
- بهبود هضم غذا و تنظیم کننده عمل گوارش
- تسکین دهنده و آرام کننده جسم و روح
- افزایش ایمنی بدن
- کاهش اثرات جانبی شیمی درمانی
- تسکین دهنده درد مفاصل
- کاهش دهنده ریزش مو
این روش گاهی نقش درمان تکمیلی را دارد ولی در بعضی موارد خود به تنهایی درمان قطعی به شمار می رود.
.jpg)
خطرات و عوارض آروماتراپی
هر روغن اسانسی، ترکیبات شیمیایی مخصوص به خود را دارد و برای درمان خاصی به کار می رود. بنابراین حتما باید قبل از استفاده از هر نوع روغن، برای مقاصد درمانی ویژه با پزشک متخصص و آروماتراپیست مشورت کرد. متخصصی که در این زمینه آموزش دیده می تواند به شما توضیح بدهد که از هر نوع روغن چطور استفاده کنید. پزشک مربوطه دستورات لازم را برای روش استفاده، رقیق سازی و... به شما می‌دهد. سازمان‌ها و نهادهای غذا و دارو معمولا نظارتی بر این محصولات ندارند، در نتیجه نمی توان از خالص یا ناخالص بودن، طبیعی یا مصنوعی بودن محصولات اطمینان حاصل نمود. آروماتراپیست می تواند در این راه نیز توضیحات و پیشنهادات لازم را بدهد.
- در بعضی از محصولات زیبایی مانند لوسیون‌ها، کرم‌ها و شمع‌های معطر موادی وجود دارند که روغن اسانسی اصل به نظر می رسند، ولی در واقع عطرها و اسانس های مصنوعی هستند، قبل از استفاده از اصل بودن آنها مطمئن شوید.
- روغن های اسانسی تولید واکنش های مختلفی در بدن می کنند، اما امکان دارد همه این روغن ها برای تمام افراد مفید نباشند. برای همین مشورت با یک آروماتراپیست ضروری به نظر می رسد.
- گاهی وقتی ترکیبات شیمیایی روغن های اسانسی با داروهای شیمیایی دیگر ترکیب می شوند، اثرات نامطلوبی بوجود می آورند، در نتیجه ممکن است که اثر داروها کاهش یابد و یا سلامتی بیمار به خطر بیافتد. قبل از استعمال روغن های اسانسی باید از مفید یا مضر بودن آنها برای درمان بیماری خود اطمینان حاصل کنید.
- افراد با فشار خون بالا باید از محرک هایی مانند رزماری پرهیزکنند. و یا ترکیباتی که دارای رازیانه هستند برای افرادی که تومور سینه یا تخمدان دارند بسیار مضر است.
- برای نوزادان و کودکان روغن های مخصوص تجویز می شود و نوع و مقدار روغن حتما باید از جانب متخصص آروماتراپی تجویز گردد توجه داشته باشید که این روش برای دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی شود.
روغن های اسانسی چه کاری انجام می دهند؟
هر روغن اسانسی بوی مخصوصی دارد که پس از استنشاق به قسمتی از مغز که مسئول کنترل احساسات است وارد می شود. همچنین با نفوذ در پوست و ورود به جریان خون و دستگاه ایمنی به طور فیزیولوژیکی موثر واقع می شود. همانطور که در بالا گفته شد این اسانس ها که دارای خواص درمانی هستند از طریق جریان خون به اندام های مختلف بدن رسیده و کار درمان را آغاز می کنند.
یک روغن اسانسی از الکل ها، اترها، ترپن ها، آلوئیدها، اکسیدها، استرها، مواد طبیعی آلی، ستون ها، فنول ها و... تشکیل شده است و دارای ترکیبات بیوشیمی ترکس های موثر و فراوانی است. گاهی ترکیبات یک روغن به بیش از 200 می رسد.
روغن های گیاهی عصاره تخم گل ها یا غلات چرب مثل زیتون، آفتابگردان، دانه گندم و... هستند که 100 درصد چربی دارند ولی روغن های اصلی به دست آمده از آنها فاقد چربی هستند. به همین دلیل اغلب این روغن ها را با هم روغن های دیگر ترکیب می کنند.
مواردی که هنگام استفاده از روغن های اسانسی باید رعایت نمود
روغن ها باید پیش از مصرف کمی رقیق شوند تا استعمال آنها راحتتر صورت گیرد. بهتر است روغن اصلی با یک روغن خنثی
( روغن حامل) ترکیب شود. نگه داری طولانی مدت روغن های اسانسی می تواند بر روی ترکیبات آنها تاثیر بگذارد. نور و گرما و اکسیژن می توانند از خواص درمانی روغن ها بکاهند.
بیماری هایی که ممکن است با آروماتراپی درمان شوند:
بیماری های بسیاری را می توان از این طریق درمان نمود، بعضی از این بیماری ها عبارتند از:
- آسم
- بی خوابی
- خستگی
- افسردگی
- التهاب
- دردهای ناشی از قاعدگی
- اضطراب و استرس
- عوارض یائسگی
- آرتروز
- سرطان
- طاسی
- سردرد
- مشکلات گردش خون
- دردهای عضلانی
برای درمان بیماری ها از طریق رایحه درمانی حتما باید به پزشک و متخصص مراجعه کرد. مقدار و مدت و نحوه و نوع روغن ها باید توسط متخصص تجویز شود. برخی از بیماری های پوستی مانند پسوریازیس به خوبی با آروماتراپی درمان شده اند. استفاده خوراکی از روغن نعناع بر روی بیماری های گوارشی اثر مطلوب می گذارد. روغن گل میخک برای دندان درد و زخم های دهانی استفاده می شود. روغن اسانس ریحان در درمان افسردگی و افزایش تمرکز موثر است. روغن اسانس فلفل سیاه برای تحریک گردش خون و رفع دردهای عضلانی، روغن اسانس زنجبیل برای کاهش دردهای آرتروزو رفع حالت تهوع، و روغن اسانسی بابونه برای درمان اگزما به کار می روند. روغن اسانسی اکالیپتوس برای درمان سرماخوردگی و آنفولانزا، و روغن اسانسی شمعدانی برای رفع مشکلات پوستی و کاهش استرس موثرند. روغن اسانسی رزماری در افزایش رشد موها و تقویت حافظه مفید است. و بلاخره روغن اسانسی اسطوخدوس برای درمان جراحات و سوختگی ها و بهبود خواب به کار می روند.
اگر بیماری های زیر را دارید احتیاط نمایید:
آلرژی/ آسم/ مشکلات پوستی مانند اگزما یا پسوریازیس/ صرع/ فشارخون بالا/ تهوع/ سردرد/ واکنش های آلرژیک
شهلا قاسمیان دستجرد
