از دیدگاه آیورودا، انسان به مرزهایی که پوستش برای او قرار داده محدود نمی‌شود، بلکه وجود و هستی او در سراسر طبیعت ادامه می‌یابد. واتا، پیتا و کافا همه‌جا در اطراف ما نقش بازی می‌کنند و فیزیولوژی ما را به این جهان گسترده پیوند می‌زنند. به همین دلیل است که بدن انسان همراه با شرایط جوی تغییر می‌کند، باران را تا مغز استخوانش احساس می‌کند، یا با اولین روزهای شکوفایی بهار دچار رخوت و سستی می‌شود. دوشاها به شدت مراقب گرما، سرما، باد، رطوبت و همۀ تغییرات دیگری هستند که فصول با خود به
همراه می‌آورند:
- هوای سرد و خشک توأم با باد، واتا را انباشته می‌کند.
- هوای داغ، پیتا را انباشته می‌کند به ویژه اگر همراه با رطوبت باشد.
- هوای سرد بارانی یا برفی، کافا را انباشته می‌کند.
واژه «انباشته» در اینجا به معنی این است که دوشا در پاسخ به تأثیرات محیطی، مقدار خود را افزایش داده است. انباشتگی به وخامت دوشا می‌انجامد که یکی از مراحل جدی عدم تعادل دوشاست.
دلیل اینکه دوشایی می‌تواند در خارج از فصل روی شما تأثیر بگذارد و مثلاً در فصل تابستان دچار سرماخوردگی شوید این است که در این میان نوعی تأثیر تأخیری یا اضافی روی داده است. اما اینکه دوشایی تا آنجا انباشته شود که بتواند فعل و انفعال بدن را مختل کند مدتی طول می‌کشد. هفته‌های اول پاییز ممکن است کاملاً احساس راحتی کنید و مشکلی نداشته باشید. اما بعد از مدتی ناگهان یا دچار نگرانی می‌شوید یا دردی در مفاصل‌تان پیدا می‌شود که همۀ این‌ها نشانۀ تهاجم واتاست.
به جز تأثیری که چرخه‌های زمانی شبانه‌روز بر بدن می‌گذارند، در طول سال نیز چرخه‌هایی وجود دارد که با دوشاها مطابقت دارند. بدن ما تا زمانی که در عملکرد آن دخالت نکنیم، به طور طبیعی خودبه‌خود با این تغییرات هماهنگ می‌شود. با اینکه ما چهار فصل داریم، اما آیورودا سال را به سه فصل تقسیم می‌کند:
- فصل کافا: این فصل از اوایل اسفند تا اواخر خرداد ادامه می‌یابد.
- فصل پیتا: این دوره هم تابستان و هم پاییز را در بر می‌گیرد و در واقع از اواخر خرداد شروع می‌شود و تا اواخر مهر ادامه می‌یابد.
- فصل واتا: پائیز و زمستان هر دو در این فصل هستند. این دوره از اواخر مهر شروع شده و تا اوایل اسفند ادامه دارد.
در یک چرخۀ کامل یک‌ساله، به ترتیب از کافا، پیتا و واتا عبور می‌کنیم. این چرخه، انعکاسی از چرخۀ روزانه است. از آنجا که فصل پائیز بین دو دوشا تقسیم می‌شود رفتار ثابتی ندارد، یعنی تا زمانی که هوای گرم غالب است فصل پیتا محسوب می‌شود و به محض آنکه هوا سرد، خشک و پرباد شود فصل واتاست.
فصول آیورودایی تقریبی هستند و محدودۀ زمانی آن‌ها باید با شرایط خاص محلی تطبیق داده شود. مثلاً در برخی نقاط کرۀ زمین مانند نواحی گرم و مرطوب، پیتا حاکمیت بیشتری دارد. فصولی که در بالا به آن‌ها اشاره شد در اکثر کشورها و نقاط نیمکرۀ شمالی زمین قابل تطبیق است.
آیورودا، بر حسب سنت دیرینۀ خود، معتقد است که باید از برنامۀ فصلی پیروی کرد تا بتوان با تغییر فصول، تعادل خود را حفظ کرد. این برنامه باعث هیچ نوع تغییر اساسی در روش زندگی شما نمی‌شود، بلکه فقط جای اولویت‌ها تغییر می‌کند. هر کس در هر حالتی باید برنامۀ روزانه آیورودایی خود را حفظ کند. رژیم غذایی که دوشای اصلی او را آرام می‌کند دنبال نماید و همراه با آن بایستی برخی تنوعات غذایی را در ارتباط با فصول سال رعایت نماید.
فصل کافا- در این فصل از رژیمی استفاده کنید که سبک‌تر، خشک‌تر و کم‌چربی‌تر از دیگر رژیم‌های غذایی سال باشد. مصرف محصولات لبنی باید تقلیل یابد؛ زیرا کافا را تشدید می‌کند. از غذاها و نوشیدنی‌های گرم استفاده کنید. غذاهایی را بیشتر مصرف کنید که دارای مزه‌های تند، تلخ و گس هستند. غذاهایی که طعم شیرین، شور و ترش دارند را کمتر مصرف نمایید.
فصل پیتا- آتش گوارشی در هوای گرم، به طور طبیعی، پائین می‌آید. به همین علت، احتمالاً اشتهای شما در تابستان کاهش می‌یابد. بنابراین با اجتناب از پرخوری، این تغییرات را محترم بشمارید. توجه‌تان را به غذاها و نوشابه‌های سرد معطوف نمایید. (البته نه خیلی سرد). بدن شما در هوای گرم به مایعات بیشتری نیاز دارد، ولی متوجه باشید با نوشیدن مایعات سرد بعد از غذا آتش گوارشی‌تان را خاموش نکنید. طعم‌های شیرین، تلخ و گس را مورد توجه قرار دهید و مصرف مواد غذاهای ترش، شور و تند را کاهش دهید.
فصل واتا- در این فصل از مواد غذایی و نوشیدنی‌های گرم و غذاهای سنگین‌تر و مقوی بیشتر از سایر فصول استفاده کنید. مطمئن شوید که غذای شما به‌خوبی پخته شده و هضم آن آسان است. آن را با مقادیر کافی از مایعات گرم مصرف کنید. از طعم‌های شیرین، ترش، و شور بیشتر و از طعم‌های تلخ، گس و تند کمتر استفاده نمایید. از خوردن غذاهای خشک و خام تا حد امکان اجتناب کنید.
همچنین علاوه بر نکات فوق در تمام اوقات سال محصولات تازه و موادی که در محل زندگی‌تان تولید می‌شود را مصرف کنید. غذاهای خارج از فصل مصرف نکنید. مثلاً از خوردن کاهو و گوجه فرنگی در فصل زمستان خودداری کنید و از خوردن میوه‌های نارسی که از مناطق دیگر آمده‌اند بپرهیزید.
همان‌طور که می‌بینید برنامۀ فصلی، چیزی نیست جز تنظیم عادت‌های معمولی غذایی طبق گردش طبیعت.
به‌طور کلی باید نسبت به فصلی که با بدن‌تان سازگار است، حساسیت و توجه بیشتری داشته باشید. یعنی افرادی که دارای پیتای غالب هستند باید مراقب تابستان باشند، واتاهایی‌ها به پاییز و زمستان و کافایی‌ها به زمستان و بهار توجه بیشتری داشته باشند تا کمتر دچار مشکل شوند.
امید که با استفاده از مطالب این کتاب، توانسته باشید راهی به سوی سلامتی کامل در ذهن و بدن‌تان بیابید.
برای اطلاعات بیشتر در مورد کلاس یوگا و زمان برگزاری کلاس ها به صفحه اصلی دانش یوگا مراجعه نمایید.
برگرفته از کتاب سلامتی کامل اثر دیپاک چوپرا
خلاصه‌نویسی و تنظیم: شهلا قاسمیان دستجردی