از روزگاران بسیار دور، رنگ ها همواره پیرامون بشر را احاطه کرده و وی را تحت نفوذ خود در آورده اند. در طول 100 سال اخیر با کشف و تولید رنگهای متنوع، ویژگی های آن ها نیز مورد بررسی قرار گرفته است. استفاده ی روز افزون از رنگ ها، تحول زیادی را در زمینه ی روانشناسی رنگ پدید آورده است. این امر باعث گردیده که رنگ شناسی و روانشناسی رنگ در ابعاد مختلف هنری، فرهنگی و روانشناسی شخصیت؛ تحلیل و ارزیابی شود. اهمیت روانشناسی رنگ ها در بخشهای مختلفی نظیر: شخصیت شناسی، درمان بیماری های مختلف مخصوصاً بیماری های روانی، شخصیت پردازی در فیلم و نمایش، تحلیل آثار هنری مانند نقاشی، معماری، دیوارنگاره ها و لباس، کاملاً بدیهی و مشهود است.
تاثیر رنگ بر ادراک ما
آزمایش هایی که در آن افراد را وادار به تفکر درباره ی جنبه ی روانی رنگ قرمز در زمان هایی با طول متفاوت کرده اند؛ نشان داده است که این رنگ سیستم عصبی را تحریک می کند. یعنی فشار خون را بالا می برد و تنفس و ضربان قلب را سریعتر می کند. لذا رنگ قرمز از لحاظ تاثیری که بر سیستم اعصاب و خصوصاً شاخه ی سمپاتیک سیستم خودکار عصبی دارد، یک عامل محرک بشمار می آید. از سوی دیگر، آزمایش های مشابه در مورد رنگ آبی، نتایج معکوسی را بدست آورده است. یعنی فشار خون پایین آمده و از سرعت تنفس و ضربان قلب کاسته شده است. در نتیجه رنگ آبی مخصوصاً هرچه تیره تر آن (سرمه ای) تاثیری آرام بخش دارد و اصولاً در شاخه ی پاراسمپاتیک سیستم عصبی خودکار عمل می کند.(لوشر،1380: 21و22)
در چرخه رنگی ایتن ، رنگهای اصلی شامل: زرد، قرمز و آبی هستند. که در فواصل آنها، ترکیبات رنگی دیگری شکل می گیرد. در این چرخه رنگ آبی به عنوان اصلی ترین رنگ در مجموعه ی رنگهای سرد و رنگ قرمز به عنوان اصلی ترین رنگ در مجموعه ی رنگهای گرم قرار دارد. رنگ زرد در ترکیب با رنگ آبی به سردی گراییده و در ترکیب با رنگ قرمز رنگهای متمایل به گرمی را ایجاد می کند. رنگ های سبز و بنفش در چرخه ی رنگ ایتن، معمولاً به عنوان رنگ هایی مطرح می شوند که ما بین رنگ های سرد و گرم قرار دارند.
روانشناسی رنگ های سرد
همانطور که بیان گردید، رنگ آبی اصلی ترین رنگ سرد از نظر ایتن و رنگ شناسان دیگر؛ شناخته شده است. سپس رنگ آبی بنفش و بنفش، آبی فیروزه ای و سبز در مجموعه ی رنگ های سرد قرار دارند. از نظر روانشناسی، رنگ های سرد تاثیر آرام بخشی بر اعصاب پاراسمپاتیک دارند. این ترکیبات در لباس و فضای محیط باعث می شوند که فرد احساس آرامش کند. افرادی که رنگهای مورد علاقه ی آنان از طیف های رنگی سرد است، معمولاً دارای شخصیتی آرام، صبور و قابل اعتماد دارند.
رنگ سبز: رنگ سبز از ترکیب رنگ آبی و زرد بدست می آید. این رنگ خصوصیات آرام رنگ آبی و خصوصیات هیجانی رنگ زرد را در بر دارد که باعث می گردد خصوصیاتی نظیر سرزندگی، نیروی حیاط و استحکام را نمایانگر شود.
رنگ آبی: رنگ آبی که رنگ اصلی از مجموعه رنگهای سرد است، نشانگر خلق و خویی آرام و عمیق است. افرادی که رنگ آبی انتخاب اصلی آن هاست، تحت شرایط مختلف آرامش خود را حفظ می کنند و به ندرت ، عصبی می شوند.
رنگ بنفش: رنگ بنفش از ترکیب رنگ آبی و قرمز بدست می آید. رنگهای آبی بنفش و بنفش، فرد را کمی احساساتی تر نسبت به رنگ آبی مطلق می کنند. وجود رنگ قرمز در کنار آبی، باعث می شود که آرامشی توام با حساسیت زنانه، خصوصیات این رنگ را تشیکل دهد.
روانشناسی رنگ های گرم
از نظر روانشناسی، رنگ های گرم تاثیر مهمی در ایجاد هیجان، بالابردن فشار خون و ضربان قلب دارند. افرادی که رنگ های گرم به عنوان اولین گزینه های انتخابی آن هاست، معمولاً افرادی خونگرم، شاد و هیجانی هستند. خیلی سریع هیجان زده و البته عصبی می شوند.
رنگ قرمز: پیش از این بیان شد که رنگ قرمز اصلی ترین رنگ گرم در چرخه ی رنگ ایتن تعریف شده است. کسانی که رنگ قرمز محبوب ترین رنگ شان است، بسیار شاداب و سرزنده هستند. گرچه، کنترل احساسات خود را نمی توانند به خوبی به دست بگیرند.
رنگ نارنجی: رنگ های قرمز زرد و نارنجی، از ترکیب رنگ قرمز و زرد بدست می آیند. رنگ نارنجی به فرد شورو شادی کودکانه می دهد.
رنگ زرد: رنگ زرد که از رنگهای اصلی چرخه رنگ است، نشانگر خلق و خویی هیجانی ، شتاب زده و مضطرب است. در برخی از موارد؛ این رنگ اضطراب و هیجانی کودکانه همراه با ترس را ایجاد می کند.
روانشناسی رنگ های خنثی
رنگ شناسان، در برخی از موارد؛ دو رنگ سیاه و سفید را به عنوان رنگ بیان نمی کنند. همانطور که در چرخه ی ایتن نیز این امر مشهود است و نشانی از دو عنصر سیاه و سفید دیده نمی شود. زمانی که سیاه و سفید با رنگهای دیگر ترکیب می شوند به آنها تعاریف دیگری را القاء می کنند. رنگ سیاه در ترکیب با رنگ ها به آن ها عمق بیشتری داده و خصوصیات اصلی آنها را به سمت عمق و یا در مواردی، منفی می کشاند. در حالی که رنگ سفید باعث تعدیل خصوصیات رنگها شده و به سمت پاکی و مثبت بودن می کشاند.
خاکستری از ترکیب رنگ سیاه و سفید بدست می آید و درجات آن بستگی به میزان ترکیب این دو رنگ دارد. خاکستری مفهوم مطلقی از خنثی بودن دارد. خاکستری در ترکیب با رنگ ها، به آن ها حسی خنثی تر داده و معنایی از افسردگی به رنگ ها می افزاید.
معمولاً افراد مسن و کسانی که متمایل به افسردگی هستند، رنگ خاکستری و یا خاکستری های رنگی را به عنوان بهترین رنگ ها انتخاب می کنند. چرا که این ترکیبات رنگی، کمک می کند که فرد بهتر در انزوای خود قرار گیرد. اگر خاکستری با رنگ های سرد ترکیب شود، به افسردگی حادتر می انجامد. خاکستری در ترکیب با رنگ های گرم، فرد را ناراضی تر نسبت به موقعیت خود می گرداند. (قاسمیان دستجردی، 1394)
شناخت خصوصیات افراد به کمک شخصیت شناسی رنگ ها
لوشر در کتاب روانشناسی رنگ چنین بیان می کند: « ترجیح دادن رنگی به رنگ دیگر، به موقعیت های زمانی بستگی دارد. اگر انتخاب ما یک لباس مهمانی و یا کاغذ دیواری برای سالن نشیمن و یا نقاشی قفسه های آشپزخانه باشد؛ رنگ انتخاب شده ی ما نه فقط تابع نیازهای روحی و جسمی ما است، بلکه باید زیبایی مسئله را نیز در نظر گرفت».
برای شناخت عمیق تر خصوصیات افراد، لوشر آزمایشی را بر روی بیمارانش انجام می دهد. این آزمایش به گونه ای است که ابتدا 8 کارت که هر کدام یک رنگ دارد را به فرد داده و می خواهد که بر اساس علاقه، کارت ها را کنار هم اولویت بندی کرده و چیدمان کند. رنگ این کارت ها شامل رنگ های: خاکستری، آبی، سبز، قرمز، زرد، بنقش، قهوه ای و سیاه هستند.
هر کدام از این رنگ ها از معنای خاص روحی و جسمی بر خوردار می باشند که در سراسر جهان برای پیر و جوان، مرد و زن، تحصیل کرده و فاقد تحصیلات، متمدن و غیر متمدن یکسان است. در واقع تنها محدودیتی که می توان برای کاربرد عمومی آزمایش قائل شد، عبارت از ضرورت تماس با شخص تحت آزمایش است. چنانکه این شخص قادر به درک آنچه از او خواسته می شود باشد و ردیف های رنگی را ببیند و رنگ ترجیحی خود را به درستی انتخاب کند، در این صورت انجام آزمایش مزبور در مورد او عملی است. بعد از چیدمان و اطمینان از درست چیدن رنگها به ترتیب علاقه ی فرد؛ روانشناس با توجه به معانی هر رنگ؛ خصوصیات وی را ارزیابی می کند.
کاربرد رنگ درمانی و روانشناسی رنگ در زندگی
ایجاد ارتباط با رنگها امری بسیار ضروری در زندگی همه ی انسانها و موجودات زنده است. رنگ ها برای کمک به درک بهتر محیط پیرامون و طبیعت مان به زمین ارزانی شده اند. تنوع رنگ ها در طبیعت از فصل ها گرفته تا انواع میوه ها و ترکیبات زیبای رنگی آسمان و زمین در طول روز و شب؛ و بی نهایت مثال های دیگر، نشانگر ارزش والای رنگ هاست. همانطور که آب و هوای سالم و تمیز برای همه ی موجودات امری بسیار ضروری است، استفاده از رنگ هایی با خلوص بالا و درخشان، و ترکیبات سرد و گرم رنگی، برای سلامتی روح و روان و جسم، بسیار حائز اهمیت است. رفتن به طبیعت بکر و آرامش یافتن در فضا و مکانی مملو از رنگ های زیبا، نشانگر این عقیده است که بدون رنگ نمی توان معنای واقعی زندگی را دریافت.
یکی از بهترین روشهای درمانی کمک گرفتن از ماندالا ها است. حتما این روش زیبای درمانی و هنری را امتحان کنید.
کاربرد روانشناسی رنگ ها در درمان بیماران
در بسیاری از مراکز درمانی چه مراکز کاملاً علمی با دیدگاه روانشناسانه و چه مراکز آیورودیک و یوگایی، اهمیت رنگ در درمان بیماران به تایید رسیده است. در سالهای اخیر، رنگ کاملاً سفید جای خود را به سفیدهای رنگی داده است؛ چرا که رنگ های سفید شده، در درمان بیماران به مراتب بهتر از سفید مطلق عمل می کنند. در این مراکز؛ رنگ در کاربردهای مختلفی مانند، رنگ لباس بیمار، پرستاران و کادر درمانی و همچنین فضای آسایش و فضاهای عمومی، با دقت عمل و بر اساس اصول رنگ درمانی، انتخاب می شود. در این مراکز با توجه به روحیه ی افراد بیمار، رنگی که مناسب آنهاست انتخاب شده و مورد کاربرد قرار می گیرد. به طور مثال فردی که از بیماری افسردگی رنج می برد، باید در فضایی مملو از رنگهای شاد و روشن با خلوص رنگی بالا قرار گیرد تا روحیه ی شاد و با هیجان را کسب کند. برای این بیماران به هیچ عنوان رنگ خاکستری که باعث افسردگی و یاس می شود، مورد استفاده قرار نمی گیرد. در حالی که برای بیماری های عصبی و خشم کنترل نشده، از رنگهای خانواده سرد مانند آبی و آبی سبز و آبی بنفش برای رسیدن به آرامش فرد، استفاده می شود.
روانشناسی رنگ ها تا چه حدودی معتبر است؟
در روانشناسی نوین« رنگ و رنگ شناسی» یکی از معیارهای سنجش شخصیت بشمار می آیند، چرا که هر یک از آن ها تاثیر خاص روحی و جسمی را در یک فرد باقی گذارده و همچنین رنگ نشانگر وضعیت روانی و جسمی وی می باشد.
پیش از این از کاربرد رنگ در شناخت خلق و خوی و شخصیت و همچنین بیماری های نهفته ی افراد سخن به میان آمد. بدون شک، با توسعه ی علم رنگ شناسی در حوزه ی روانشناسی و شخصیت شناسی و هنر و همچنین با نگرش به علوم آیورودیک و یوگا، اعتبار روانشناسی رنگ ها کاملاً مورد تایید قرار گرفته و به کاربردن آن نه صرفاً در مراکز تخصصی درمان، بلکه از بدو تولد افراد و در مراحل مختلف زندگی، اعم از دوران نوزادی و کودکی، نوجوانی و سنین بالاتر، دلیل بر این ادعا است.
نوشته: پروانه قاسمیان دستجرد