"هر پرده نقاشی، پنجره ایی است به دنیای درون".
(آلدوس هاکسلی)
نقاشی درمانی چیست؟
نقاشی درمانی یکی از روش های روان درمانی است. استفاده از نقاشی برای بیان احساسات و عواطف درونی به دوران پیش از تاریخ باز می گردد. بشر اولیه قبل از پیدایش خط و حتی زبان، برای بیان افکار و رویاها و آرزوهای خود دست به نقاشی بر روی دیواره غارها می زده است. روانشناسان از اواسط قرن بیستم پی برده اند که از نقاشی می توانند برای شناخت شخصیت افراد و همچنین برای درمان اختلالات و مشکلات روحی و روانی آنها استفاده کنند. تحقیقات و مطالعات فراوانی طی سالیان متمادی بر روی نقاشی های افراد مختلف انجام شده که نشان داده است ترسیم اشکال، خطوط و به کار بردن رنگ ها هر کدام می تواند حالت ها و عواطف گوناگونی را بیان کند.
علاوه بر خطوط، انتخاب رنگ ها نیز بیانگر خلق و خو و احساسات درونی است. رنگ آبی آرامش دهنده است و تمایل شخص را به صلح و آرامش نشان می دهد. رنگ قرمز شور و اشتیاق را نشان می دهد ولی استفاده زیاد از رنگ های گرم می تواند نشانه پرخاشگری و تمایل به خشونت باشد. انتخاب رنگ سبز معمولا از طرف افرادی صورت می گیرد که شنونده خوبی هستند و در انجام کارها صبر و شکیبایی از خود نشان می دهند. و بالاخره رنگ زرد نشان دهنده شوخ طبعی و تخیل بالاست.
تاریخچه نقاشی درمانی
در سال 1925 نولان لوئیس تحلیلگر روانی، از نقاشی برای تحلیل رفتار بزرگسالان استفاده کرد. او دریافت که افراد از طریق انتخاب و به کار بردن خطوط و رنگ ها احساسات و عواطف خود را آزادانه بیان می کنند، حتی احساسات و عواطفی که از آنها مطلع نیستند یا پنهانش می کنند. وی دریافت که نقاشی نه تنها سبب بروز عواطف درونی می گردد، بلکه همزمان وسیله ایی برای درمان به شمار می رود زیرا به گونه‌ایی فرافکنی کرده و موجب بروز آزادانه احساساتی از قبیل ترس، خشم و نفرت می شود.
شیوه های اجرایی نقاشی درمانی
روانشناسان شیوه های اجرایی مختلفی برای نقاشی درمانی ابداع کرده اند که معروفترین آنها عبارتند از:
- نقاشی آزاد، ابزار و وسایل مختلفی از قبیل مداد، مدادرنگی، مداد شمعی، ماژیک، آبرنگ و گواش در اختیار افراد قرار میگیرد و از آنها خواسته می شود به دلخواه خود ابزار را انتخاب کنند. انتخاب ابزار خود می تواند معرف شخصیت درونی افراد باشد. بعد به آنها کاغذی سفید می دهند تا بر روی آن هر چه می خواهند بکشند. بعد از تمام شدن نقاشی از افراد می خواهند که نقاشی های خود را شرح دهند. همچنین از آنها خواسته می شود تا نقاشی های افراد دیگر را شرح دهند و بگویند در نقاشی دیگران چه می بینند. تجزیه و تحلیل نقاشی دیگران نیز می تواند میزان سنجشی برای فهم شخصیت درونی فرد باشد. در پایان جلسه نقاشی ها جمع آوری میشود تا مجددا در پایان دوره مورد بررسی قرار بگیرد و از مطالعه آنها میزان پیشرفت افراد معلوم گردد.
- تست گودیناف یکی از آسانترین و کاربردی ترین آزمون ها برای شناسایی شخصیت درونی افراد است. در این تست مداد و کاغذی در اختیار کودک قرار می دهند و به او می گویند یک آدم خیلی قشنگ بکشد. برای هر یک از اعضائ بدن نمره ایی در نظر گرفته شده و هر چقدر کودک آدم کاملتری بکشد نمره او بالاتر می رود.
- تست ترسیم خانواده در این آزمون از کودک می خواهند خانواده ایی را ترسیم کند. سپس با معیارهایی نقاشی او را تجزیه و تحلیل می کنند، مانند آیا خانواده خود را کشیده یا خانواده ایی خیالی؟ آیا موجود خیالی به خانواده خود اضافه کرده؟ آیا فرد یا افرادی از خانواده را حذف کرده یا خطخطی اش کرده است؟ افراد خانواده از هم دور یا به هم نزدیکند؟ افراد در کجای کاغذ قرار دارند و....
- تست خانه- درخت- آدم
- تست خانه-درخت-آدم نیز یکی از تست های پرکاربرد روانشناسی است. در این آزمون از کودک می خواهند به ترتیب یک خانه و یک درخت و یک آدم بر روی یک برگ کاغذ بکشد و تاکید شود تا حد امکان زیبا نقاشی بکند.جواب تستی مطلوب است که به هر سه این موضوعات اهمیت داده شود. تناسبات درست باشند. سر درخت رو به بالای صفحه باشد. جنسیت و هویت آدم مشخص باشد که مرد است یا زن؟ خطوط نه خیلی کمرنگ باشند و نه زیادی پررنگ. خانه بیانگر وضعیت فرد با خانواده اش و حس امنیت است، درخت دیدگاه فرد به محیط اطرافش، و آدم دیدگاه فرد نسبت به خودش است. یک شخص سالم از نظر روانی این سه موضوع را در یک راستا ترسیم می کند. فاصله سه موضوع از هم نه خیلی زیاد است و نه چسبیده به هم. هر گونه کمی و کاستی در هر یک از این سه موضوع دیدگاه فرد را نسبت به آن نشان می دهد.
فواید نقاشی درمانی در کودکان
نتایج بدست آمده از نقاشی درمانی بر روی کودکان بسیار امیدوار کننده است. تحقیقات نشان می دهند که نقاشی درمانی توانسته در کودکانی که دچار اختلالاتی چون پرخاشگری، ترس و اضطراب، اوتیسم، عقب ماندگی ذهنی بوده اند تاثیرات بسیار مطلوبی بگذارد. نقاشی درمانی توانسته میزان پرخاشگری کودکانی که دچار عقب ماندگی ذهنی بوده اند، حتی با بهره هوشی پایین تر از 40 را تا حد زیادی پایین بیاورد. کودکان اوتیسم با کمک نقاشی درمانی تمرکز بیشتری پیدا کرده و توانسته اند ارتباط خود را با دنیای بیرون افزایش دهند. کودکان عادی پس از دوره نقاشی درمانی با اینکه بعضی از آنها در جلسات اول علاقه ایی به نقاشی نشان نمی داده اند، با ادامه جلسات شور و شوق زیادی برای شرکت در کارهای گروهی از خود نشان داده اند.
مزایای نقاشی درمانی برای بزرگسالان
نقاشی درمانی برای افراد بزرگسال هم بسیار ثمربخش بوده است. تمرینات متعدد و جالبی برای افراد بزرگسال که دچارناراحتی هایی نظیر ترس و اضطراب، خشم و پرخاشگری، غم، بدبینی و ناامیدی، و سالمندانی که دچار آلزایمر و زوال عقل شده اند وجود دارد. برخی از این تمرین ها عبارتند از:
ترسیم خشم خود- در این روش از فرد می خواهند خشم خود را به تصویر بکشد. اغلب افراد بیان کرده اند که با نقاشی کردن خشم خود از آن خلاصی یافته و آرام می شوند.
ترسیم غم خود- ترسیم غم نیز نوعی فرافکنی برای بیرون ریختن اندوه خود و خلاصی از آن است.
ترسیم آرامش- از فرد می خواهند تا نقاشی با موضوع آرامش بکشد. ترسیم آرامش خطوط نرم و رنگ های ملایم را می طلبد که خود نقش بسزایی در آرام کردن ذهن و روان دارند.
درون یک قلب نقاشی کنند- وقتی از افراد خواسته می شود درون یک قلب نقاشی کنند، ناخودآگاه خطوط نرم و منحنی با رنگ های شاد انتخاب می کنند.
یک ماندالا را ترسیم و یا رنگ آمیزی کنند- ترسیم و رنگ آمیزی ماندالا دقت، تمرکز و توجه زیادی را در پی دارد. تحقیقات نشان داده رنگ آمیزی ماندالا یا حتی کتاب های نقاشی ویژه رنگ آمیزی، تاثیر بسیاری در مداوای سالمندان مبتلا به آلزایمر داشته است.
رنگ آمیزی سطوح بزرگ- رنگ آمیزی سطوح خیلی بزرگ نظیر دیوار یا نقاشی روی کف زمین شادی و نشاط زیادی به دنبال دارد.
رنگ آمیزی با انگشتان دست- نقاشی با انگشتان دست بدون استفاده از قلم مو نیز تمرین بسیار خوبی برای فرافکنی احساسات درونی سرکوب شده است. این تمرین معمولا مورد استقبال زیادی از طرف کودکان و بزرگسالان قرار می گیرد و همگی اظهار می کنند که این کار حال آنها را بهتر می کند.
- آلدوس هاکسلی نویسنده و فیلسوف انگلیسی
- ادوارد مونک نقاش نروژی
نویسنده: شهلا قاسمیان دستجردی