ماندالا چیست؟

ماندالا (मण्डल;به معنی دایره در سانسکریت) یا دوایر کیهان‌نما، نقش و ترسیمی از دایره ای است که در آن دوایر دیگری به همراه نقوش مختلف؛ تکرار می شود. این واژه در فارسی و عربی به صورت مَندَل بکار می‌رود که به معنای دایره یا کره‌ای است که توسط بسیاری از جادوگران کشیده می شود و اعتقاد دارند که به آنها انرژی داده و فضایی مقدس ایجاد می‌کند یا از اشخاص محافظت جادویی می کند. این نقوش در ادیان بودا و هندو بسیار رایج بوده و به عنوان نماد و نشانه ای از جهان هستی به کار می‌رود. محققین بر این عقیده هستند که اصل ماندالا از دین هندو است ولی در آیین بودا هم کاربرد زیادی پیدا کرده‌است.
ماندالاها بیانگر لایه های درونی انسان هستند و نگاه کردن به آن و یا ترسیم آن؛ باعث تمرکز فرد بر خویشتن و جستجو در درون می شود. مرکز دایره در ماندالا محلی است که برای تمرکز در حین مراقبه  بکار می‌رود. به طوری که با نگاه کردن به مرکز دایره، توجه از اطراف کاسته و محو شده و به تدریج، توجه فرد به درونش معطوف می شود. همچنین اشکال متقارن هندسی در لایه های ماندالا؛ خودبخود توجه شخص را به مرکز دایره جذب می‌کنند.

تاریخچه ی ماندالا

قدمت ماندالاها به هزاران سال پیش بر می‌گردد. تصاویر بسیاری از ماندالاها در بناهای تاریخی در بسیاری از کشورها دیده شده است. مثلاً در معماری فرهنگ‌های اسلامی (حیاط باغ فین کاشان، طرح حیاط مسجد علی اصفهان، طرح حیاط زیارتگاه شاه نعمت الله ولی ماهان) و در بسیاری از بناهای تاریخی مسیحی هم طرح‌های ماندالا دیده می‌شود. می‌توان آن را در نقاشی‌های دیواری مسیحیت به همراه نقش حیوانات برای به تصویر کشیدن فرستادگان اولوهیت و نیز در نقوش منطقه البروج یافت. (منطقه البروج) نجومی و نسخه‌های آن نمونه‌هایی از ماندالا هستند. همچنین، در آیین هندوئیسم، نمونه‌هایی جذاب با نمادهای پانتئون محلی پیدا می‌کنیم. کاربرد ماندالا در طول هزاران سال؛ علاوه بر ایجاد تمرکز و توجه به درون ، مورد استفاده جن‎گیران در مراسم احضار روح نیز قرار می گرفته است.

ماندالا و هنر درمانی

کارل گوستاو یونگ ماندالا را کهن‌الگوی خویشتن می‌داند. از نظر وی ماندالا « مرکز » است. مرکزی که نماد و نشانه ی تمامیت و نظم است. همچنین مسئولیت آن سازماندهی روان و تنظیم دوباره ی درهم ریختگی در ذهن انسان است. یونگ در کتاب خاطرات، رویاها و اندیشه‌ها می‌گوید : ماندالاهای من رمزنگاری‌های مربوط به وضعیت خودم بود که هر روز یک طرح جدید از آن به من الهام می‌شد. من آن‌ها را مثل مروارید گرانبها محافظت کردم. از نظر یونگ؛ نماد ماندالا يكي از نمادهايي است كه نشانه اي بارز از معنويت را در خود جاي داده و هر قومي با اين كهن الگوها و نمادها قادر به ادامه زندگي فرهنگي و رواني خود است.
ماندالاها از اینرو  تاثیر گذار هستند که به ذهن ناخودآگاه فرد؛ رهایی و آزادی می دهند، در نتیجه آنچه را که به لایه های زیرین در ذهن آدمی رفته است ، به سطح می آورند. نقش و نگارهایی مانند گل نیلوفر ، ستاره ، خورشید ، چشم و اشکال متعدد دوار؛  بدون هیچ دلیل روشنی در آنها قرار میگیرند ولی نشانگر بخش هایی هستند که در سطوح زیرین و عمیقتر ذهن فرد قرار دارند. به عقیده یونگ وقتی فرد بتواند تعریف با معنایی از یک ماندالا ارائه کند ، روند درمان آغاز می شود.

نمادهای شناخته شده در ماندالا

ماندالاها به عنوان کهن الگوهایی که در ضمیر ناخودآگاه فرد قرار دارند، دارای نمادهای ویژه ای هستند. نمادهای اصلی و شناخته شده در تصاویر ماندالا؛ شامل: خورشید، گل، مربع، دایره، ساعت 
-    خورشید
خورشید به صورت دایره است، نقشی که در ماندالا بسیار اهمیت دارد، علاوه بر آن، خورشید در کلیه‌ی آیین ها و ادیان؛ نشانگر کمال، روشنگري، خردمندي و بینش روحانی است. اهمیت خورشید در همه‌ی ادیان، مشخصه ی این امر است که خورشید در ناخودآگاه انسان، همواره جایگاه والایی داشته است. 
-    گل
یکی دیگر از عناصر مهم، گل است. مخصوصاً گل لوتوس، با گلبرگهای یکسان و دوار ، در ترسیم ماندالا، نقشی اساسی دارد. گل علاوه بر اینکه دایره است، دارای حسی زیباشناختی است. گل همواره در مراسم و آیین های باستانی در نقش برجسته ها نمایانگر برپایی مراسم، جشن و سرور بوده است. 
-    فواره
فواره نیز که به صورت دایره است، یکی دیگر از کهن الگوهایی است که در ترسیم ماندالا بسیار به کار می رود. فواره نشانگر ریزش آب و آبیاری است که خود نمادی از رویش و آبادانی است. 
-    ساعت
ساعت نیز تصویر دیگری از دایره است که در ماندالاها، بسیار به چشم می خورد. ساعت نشانگر گذر زمان است و همچنین به عنوان نمادی از کمال و تمامیت استفاده می‌شود.
-    عدد چهار 
 این عدد به صورت مربع ، چهار فصل، اصل مادینه، زمین و چهار عنصر (خاک، آب، آتش و هوا) شناخته می‌شود. عدد چهار به قدمتی قبل از تاریخ بر می گردد و همواره با تصویر خدای خالق جهان توام بوده است. 
-    عدد هفت
عدد هفـت عدد سلاحها و بادهاست. عدد اسـاطیر مختلـف، عدد سیارات در آسمان، تعداد دریاها در خشـکی و روزهاي هفته را میرساند. عددي که تقدس در اصل وجودش نهادینه شده اسـت . ایـن اصـل در بین سایر موارد از قدرت بیشـتر و محکـم تـري برخوردار است. در اسـاطیر، هفـت گره و یا نه گره سبب درمان بیمـاري هـا مـی شـود. هفت، عدد روزهاي هفته نیز هسـت.
عدد هفت در آداب کهـن ایرانـی نیـز مـورد توجه بوده و داراي اهمیتی والاست. به عنوان مثال در آغازین لحظات شـروع سـال نـو هفـت شـی ء مختلف که با حرف سین شروع میشـود، زینـت - بخش سفره هـاي ایرانـی اسـت .
بدین ترتیب اعداد هفتاد و هفتاد هـزار نیـز، از تقدس موجود در عدد هفت برخوردار بـوده و مورد توجه قرار گرفته اند و بـه عنـوان نمـود دیگري از تصاویر ماندالا خود را نشان داده اند.

آموزش نحوه ی رسم ماندالا

برای رسم ماندالا، می توان نقطه ای را در مرکز تصویر کشید و دوایری را از کوچک به بزرگ، دور مرکز رسم کرد. سپس در فواصل هر یک از خطوط دایره، طرحهایی نظیر، شعاع های خورشید، گلبرگهای گل لوتوس و یا خطوط نرم و هندسی کشید.
همچنین می توان، سمبلی مانند خورشید، ساعت، گل لوتوس و یا مربع را در مرکز قرار داد و دور آن دوایر دیگر را رسم کرد.
در ترسیم ماندالا، رعایت نظم و ترتیب در کشیدن خطوط و اشکال بسیار حائز اهمیت است. در هنگام ترسیم خطوط و تمرکز در کشیدن مرتب و منظم اشکال، ذهن به تدریج به مرکز درون هدایت شده و فرد احساسی از خلسه و آرامش و حضور در لحظه ی اکنون را تجربه می کند.
 نکته‌ی مهم این است که بدانید؛ هنگام رسم ماندالا با ضمیر ناخودآگاه خود ارتباط برقرار می کنید، لذا نیازی نیست که پای بند اصول و قاعده ی خاص دیگری باشید. تنها در مسیر دوایر و یا خطوط حرکت کرده و اشکال را رسم کنید. 

پس از رسم تمام خطوط و اشکال، شروع به رنگ آمیزی ماندالا می کنید. می توان از هر ابزاری برای رنگ آمیزی ماندالا استفاده کرد، نظیر ماژیک، گچ های رنگی ، خودکارهای مختلف و سایر رنگهای دیگر، نکته ی مهم در هنگام رنگ آمیزی ماندالا نیز مانند ترسیم آن، این است که به حس شهودی خود ایمان داشته و هر رنگی را که احساس خوشنودی نسبت به آن دارید را به کار ببرید. قطعاً در خاتمه‌ی کار نسبت به رنگ های خود، بسیار شگفت زده خواهید شد.

طرح ماندالا برای بزرگسالان - مخصوص چاپ

می توانید برای آشنایی بیشتر با اشکال آن، ابتدا از طرح های آماده الهام گرفته و آن ها را رنگ آمیزی کنید. سپس به طرح‌های خود برسید. به خاطر داشته باشید که به تعداد انسان های روی زمین تنوع در ماندالا وجود دارد. 

نویسنده: پروانه قاسمیان دستجرد